اسید سیتریک

اسید سیتریک چیست؟

اسید سیتریک یا جوهر لیمو  با فرمول  C6H8O7   یکی از اسیدهای آلی است که هم در لیموترش و هم پرتقال وجود دارد.

این اسید توسط دانشمند ایرانی جابر بن حیان کشف گردید.

این ماده به دو شکل اسید سیتریک آبدار (مونوهیدرات- monohydrate) و اسید سیتریک خشک (بدون آب-anhydrous) وجود دارد،

تفاوت های اسید سیتریک خشک و آبدار:

 

تفاوت این دو اسید یکی در مش بندی یعنی دانه بندی آنها می باشد که اسید سیتریک آبدار کریستالی و خشک آن پودری است.

تفاوت دیگر در فراوری آنها می باشد مونو هیدرات ( اسید سیتریک آبدار ) از تبلور آب سرد و آن هیدرات ( اسید سیتریک خشک ) از تبلور آب گرم بوجود می آید.

اسید سیتریک خشک بیشتر تنظیم کننده اسیدی و طعم دهنده، بوبری آروماتیک مطلوب و بهینه نگهدارنده براق کننده است.

از اسید سیتریک آبدار در آبمیوه ها و یا تمامی مایعات که نیاز به ترش مزگی دارند استفاده می شود.

بیش از یک میلیون تن اسید سیتریک یا جوهر لیمو به طور سالانه تولید  می شود.

بیشتر اسید سیتریک تولیدشده به عنوان افزاینده اسید معده یا پایین آورنده pH در معده در ساختار طعم‌دهنده و یا عامل چنگاله کننده مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این اسید در میوه‌ها و سبزیجات به خصوص در لیمو ترش به مقدار زیاد (۰,۳ مول بر لیتر) موجود است و به همین علت از آن به عنوان جوهر لیمو نیز یاد می‌شود.

 

کاربرد‌ اسید سیتریک:

 

جوهر لیمو  که اسیدی خوراکی است از مهمترین اسیدهای آلی مورد استفاده در صنایع مختلف به ویژه غذایی و دارویی است.

معمولاً  جزء افزودنی های مواد غذایی است که وظیفه طعم دهندگی در مواد غذایی حاوی ویتامین C را دارد.

برای لایه خارجی آبنبات ‌ها به شکل پودر سفید استفاده می‌شود.

به عنوان نگهدارنده در تولید سوسیس و کالباس کاربرد دارد.

در صنایع آرایشی-بهداشتی و دارویی در لوازم آرایشی، نرم کننده ها، ساخت پماد ها و کرم ها، لوازم شستشو و ضد عفونی، ذخیره سازی خون و دترژنت ها کاربرد دارد.

با توجه به خاصیت چنگاله ای اسید سیتریک که موجب هضم و جذب بهتر مواد معدنی به ویژه مکمل های کلسیم می شود؛ از آن برای تولید مکمل‌های کلسیم استفاده می‌شود.

در محصولاتی که به منظور نرم کردن آب به کار می روند نیز استفاده می شود.

این اسید در پودر‌های لباسشویی و صابون ‌ها نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

در فرمولاسیون محصولات آرایشی  و بهداشتی نیز به کار می رود.

در شامپوهای ضد شوره سر به مقدار ۰٫۲۵ تا ۱٫۸۶ درصد برای تنظیم pH و بهبود درخشندگی و شفافیت استفاده می شود.

در تهیه محلول ‌های ضد انعقاد خون مانند تری سدیم سیترات از این اسید و نمک‌ های آن استفاده می‌شود.

در پزشکی به منظور درمان بیماری ناشی از فقر آهن هنوز هم از سیترات فریک آمونیاکی استفاده می‌شود هر چند که درحال حاضر ترجیح داده می‌شود از نمک های دیگر آهن استفاده شود.

در صنعت داروسازی درتولید آسپرین و  نیز برای خوش طعم کردن داروها و قرص‌ های جوشان این اسید کاربرد دارد.

 

تاریخچه‌ی اسید سیتریک:

 

شناخت و کشف اسید سیتریک تا قرن هشتم میلادی توسط دانشمند بزرگ ایرانی جابرابن‌حیان به تاخیر افتاد.

سیتریک اسید برای اولین بار در سال ۱۷۸۴ توسط دانشمند سوئدی کارل ویلهم شیل از لیموترش جدا شد.

پس از ان با تاخیری بیش از صد سال، فرآیند صنعتی شدن تولید آن در سال ۱۸۹۰ توسط صنایع مرکبات ایتالیا انجام گرفت.

در سال ۱۸۹۳ کارل وهمر شیمیست آلمانی کشف کرد که کپک پنیسیلیوم می‌تواند از شکر، اسید سیتریک تولید کند.

او دو گونه دیگر باکتری را نیز کشف کرد که می‌توانستند تولید اسید سیتریک را انجام دهند.

اما تلاش‌های او به علت زمان طولانی فرآیند و آلودگی‌های محیطی هیچگاه به مرحله صنعتی نرسیدند.

در سال ۱۹۱۷ جیمز کوری شیمیست آمریکایی موفق به تولید مقدار زیادی اسید سیتریک از گونه‌های خاصی از کپک آسپرژیلوس نایجر در pH ۲,۵ تا ۳.۵ شد.

دو سال بعد کارخانه داروسازی Pfizer با استفاده از همین روش تولید صنعتی اسید سیتریک را آغاز کرد.

در سال ۱۹۲۹ کارخانه بلژیکی، سیتریک بلژ با استفاده از همین روش شروع به کار کرد.

این کارخانه اکنون حدود ۱۰۰ هزار تن اسید سیتریک در سال تولید می‌کند.

در دهه ۱۹۳۰ کارخانه‌هایی در کشورهای شوروی، انگلستان و آلمان برای تولید اسید سیتریک تاسیس شدند.

در سال ۱۹۷۷ برادران لور (Lever Brothers) اختراع خود را در تهیه اسید سیتریک به روش سنتز شیمیایی ثبت کردند.

به دلیل پیچیده بودن این فرآیند‌ها هنوز روش تخمیری اولویت بیشتری به این روش‌ها دارد.